Pyxicephalus edulis – karłowata żaba byk

Krótki wstęp do rodzaju Pyxicephalus

Potoczna nazwa „żaba byk” obejmuje gatunki dużych bądź średniej wielkości żab z kilku bądź kilkunastu rodzajów. Do „prawdziwych” żab byków zaliczają się jednak tylko przedstawiciele rodzaju Pyxicephalus, zamieszkujący znaczącą część Afryki. Po zmianach systematycznych, większość gatunków dawniej do niego zaliczanych została przeniesiona do innego rodzaju, tym samym pozostawiając na tą chwilę jedynie cztery gatunki w rodzaju Pyxicephalus. Największa z nich to P. adspersus, gigant osiągający nawet kilogram masy ciała w warunkach naturalnych, w hodowlach znacząco tą wagę przekraczając. Jest ona też jedynym przedstawicielem rodzaju, który jest regularnie rozmnażany w hodowli, choć jego rozmnożenie i tak jest wyjątkowo trudne. Mylony z nim jest niezwykle słabo poznany P. obbianus, który charakteryzuje się niedużym rozmiarem (samce osiągają dojrzałość powyżej 9 cm długości ciała) i znacząco większym i położonym bliżej oka tympanum, posiada też bardziej rozbudowane błony pławne. Ostatnie dwa gatunki osiągają od 8 do 12 centymetrów długości ciała i dopiero w ubiegłym dziesięcioleciu z gatunku Pyxicephalus edulis wydzielono nowy, P. angusticeps, wcześniej uważany za inną formę lokalną P. edulis. Z tego też powodu literatura dotycząca P. edulis często dotyczy jego krewniaka (¹)

Wszystkie żaby byki charakteryzują potężne szczęki, masywne ciało i wyraźny dymorfizm płciowy, przejawiający się znacząco większym rozmiarem ciała i szerszą czaszką u samców tego gatunku w stosunku do samic. Są to żaby zimujące w okresie suchym, wytwarzając kokon z wylinki chroniący przed wyschnięciem. Warto również dodać, że Parry(²) pisze o hybrydyzacji gatunków z tego rodzaju.

Pyxicephalus edulis – podstawowe informacje

Przedstawiciele gatunku P. edulis są sporadycznie importowani do Europy i USA na potrzeby rynku zwierząt egzotycznych, często sprzedawane jako P. adspersus, z uwagi na większe zainteresowanie tym gatunkiem oraz wyższe ceny, jakie osiąga. W przeciwieństwie do większości płazów pochodzących z odłowu, przedstawiciele rodzaju Pyxicephalus są z reguły w dość dobrym stanie, co zawdzięczają zapewne swojej niezwykłej wytrzymałości. Hodowane są z reguły pojedynczo bądź w niewielkich grupach. Niektórzy hodowcy utrzymują, jakoby ich żaby walczyły ze sobą trzymane w grupach, jest to jednak prawdopodobnie spowodowane niewłaściwymi warunkami, takimi jak zbyt duże zagęszczenie i całoroczne utrzymywanie żab w akwaterrariach, gdzie znajdować się powinny wyłącznie w sezonie rozrodczym. Samce w okresie godowym mogą między sobą walczyć na śmierć i życie. Żaby byki są długowiecznymi płazami, według różnych źródeł dożywając od 30 do 50 lat w warunkach hodowlanych. Poszczególne odmiany lokalne różnią się między sobą wyglądem.

Dieta

Pyxicephalus edulis jest żarłoczną żabą o dużym pysku i chętnie przyjmuje pokarm taki jak różnego rodzaju karaczany, świerszcze, szarańcza, drewnojady (larwie należy odciąć/zmiażdżyć głowę przed podaniem jej płazom), mysie oseski, hodowane w akwariach ryby żyworodne a także kawałki mięsa bądź filetów z ryb słodkowodnych. Ważne jest by nie podawać zbyt wiele żywych owadów na raz (świerszcze bądź szarańcza mogą pogryźć żabę) a kręgowce inne niż ryby podawać jedynie martwe. P. edulis ma skłonność do objadania się i tym samym do nadwagi i otyłości, której za wyjątkiem czasu przygotowania dorosłych żab do zimowania należy unikać. Dorosłe żaby karmimy raz na 7-14 dni większą ilością owadów.

Terrarium

Minimalne wymiary dla jednego osobnika to 40x40x40 cm, dla dwóch nieznacznie większe. Jest to przeciętnie aktywna żaba (choć dużo bardziej od przykładowo żab rogatych czy pomidorowych), jednak z uwagi na rozmiar i zdolność dalekiego skakania, powinna mieć miejsce do ruchu. Typowo dla żab grzebiących, terrarium powinno mieć grubą warstwę podłoża takiego jak nienawożona ziemia (z reguły do kupienia pod nazwą „ziemia ekologiczna”), którego przypadkowe połknięcie nie doprowadzi do zaczopowania żaby. Z uwagi na zamiłowanie do kopania i ciężar samej żaby, najlepszym rozwiązaniem jest zbiornik z minimalnym, ubogim wystrojem, składającym się jedynie z kryjówek takich jak przecięte tuby korkowe (sprzedawane według mojej wiedzy pod nazwą „tunele”) lub częściowo wkopane w podłoże, przewrócone doniczki na kwiaty (najlepiej sprawdzi się ceramika). Kryjówki nie mogą mieć ostrych ani szorstkich elementów, o które żaba mogłaby się skaleczyć.

Pory roku

W hodowli Pyxicephalus edulis, tak jak w przypadku większości płazów zamieszkujących sawanny Afryki sub-saharyjskiej, najlepiej stosować trzy pory roku – suchą, mokrą i przejściową.

Pora przejściowa (na dobrą sprawę często nie występująca w naturalnym środowisku tych żab) służy do karmienia i obserwacji naszych płazów, są to również warunki, w jakich utrzymywać powinno się młode osobniki. Podczas pory przejściowej temperatura powinna wynosić 22-28 stopni, z nocnymi spadkami, jednak żaby wytrzymują temperatury od 10 do 32 stopni bez uszczerbku na zdrowiu (prawdopodobnie więcej). Wilgotność w terrarium powinna utrzymywać się w granicach 50-70%, prawdopodobnie długotrwałe przekroczenie 80% wilgotności może zwiększać ryzyko zachorowania.

Pora sucha to czas, w którym dorosłe żaby powinny hibernować. Wydłuży to ich życie i umożliwi próbę rozmnożenia. Potrzebować będziemy pojemnika wypełnionego ziemią na głębokość około 20-30 centymetrów. W tym okresie najważniejsze jest, aby ziemia wyschła a żaby wytworzyły kokony, w których będą zimować przez około 3 miesiące. Przed rozpoczęciem tej pory należy przez ok 2 tyg nie karmić żab by opróżniły one przewód pokarmowy, a następnie stopniowo obniżać wilgotność. Zimujemy tylko dorosłe, grube żaby!

Pora deszczowa rozpocząć powinna się od razu po porze suchej. W tym celu stopniowo dolewamy wody do zbiornika, w którym zimują żaby i pozwalamy im samodzielnie rozerwać kokon i wydostać się na powierzchnię. Kokon przedwcześnie rozerwany może doprowadzić do śmierci żaby. Jeśli „uda się” nam go naruszyć, żabę należy przenieść do ciepłej (ale nie gorącej!) wody. Wygrzebane, obudzone żaby przenosimy do komory deszczowej z duża ilością roślinności. Ważne, by nie utrzymywać w niej na raz więcej niż jednego samca (jeśli mamy ich więcej, można je umieścić w zbiorniku przegrodzonym (tak by samce się widziały/słyszały, ale nie mogły ze sobą stoczyć walki) jeśli nie zdecydujemy się na rozstawienie pompowanego basenika dla dzieci jako zbiornika wodnego dla żab (praktyka stosowana przez hodowców P. adspersus). Temperatura pokojowa z nocnymi spadkami o 4-6 stopni powinna w połączeniu z wysoką wilgotnością poskutkować rozmnożeniem żab.

Rozmnażanie

W środowisku naturalnym, skrzek jest składany w płytkiej wodzie (poniżej 20 cm) wśród roślinności po ulewnych deszczach (³). Według jednego z badań kijanki osiągają maksymalnie 46 mm, wykluwając się po ok 36 godzinach i przechodząc metamorfozę w 30 dni (⁴). Badania (⁵) pokazują, że larwy P. edulis rozwijają się prawidłowo w zagęszczeniu 2-3 kijanki na litr wody. Karmione płatkami dla ryb i liśćmi sałaty dożywały do metamorfozy (własna uwaga: liści sałaty nie stosuje się z reguły do karmienia kijanek w hodowlach), natomiast pH poniżej 4.5 okazuje się śmiertelne dla embrionów, kijanek i osobników po metamorfozie (⁵). Według niektórych źródeł zdarza się, że samiec opiekuje się kijankami tak samo jak w przypadku P. adspersus, aktywnie ich broniąc a w razie potrzeby kopiąc kanały między zbiornikami wodnymi (⁶). To samo opracowanie podaje również wynik innych badań, według których wylęgnięcie się kijanek po złożeniu skrzeku zajmuje 20 godzin, metamorfoza zaś 15-18 dni (średnio 17) w temperaturze 29 C, wychodzące z wody żabki miały natomiast mieć 20 milimetrów SVL i zdolne zjeść swoje rodzeństwo tej samej wielkości.

W warunkach hodowlanych rozmnożenie udokumentowano według mojej wiedzy tylko dwa razy, czego dokonali w obu przypadkach polscy hodowcy.

Notatki z własnych prób rozmnożenia P. edulis

Osobiście udało mi się kilkukrotnie (2017, 2018, 2020) uzyskać amplexus u moich żab, w jednym bądź dwóch przypadkach samice składały pojedyncze ziarenka skrzeku, które okazywały się niezapłodnione. Przyczyną mojego niepowodzenia było najprawdopodobniej zbyt łagodne zimowanie żab, które nie wytwarzały wówczas kokonu.

Każdorazowo żaby były zimowane w wilgotnej ziemi w niskiej temperaturze (8-16 stopni) przez około 2-3 miesiące (wyjątkiem był rok 2019 kiedy żaby nie zimowały prawie wcale a przełożone do komory deszczowej nie przystąpiły do amplexusu) i przekładane do komory deszczowej w temperaturze 29-31 stopni (2017, 2018 i 2019), co skutkowało amplexusem za każdym razem pomijając rok 2019 w którym żaby nie zostały prawidłowo przezimowane. Posiadając wiedzę, którą mam dzisiaj, żaby przesuszyłbym tak jak w opisie parę akapitów wyżej.

Dodatkowe uwagi

• Jak każda duża żaba, P. edulis potrafi boleśnie ugryźć. Skaleczenie po ugryzieniu przez żabę należy zdezynfekować by zapobiec infekcji. Dobrym sposobem na uniknięcie ugryzień jest powolne poruszanie całą dłonią (nierozczapierzanie palców) i unikanie prac w terrarium bezpośrednio przed pyskiem żaby.
• Hodowlane żaby byki z reguły znacząco przewyższają rozmiarami te żyjące na wolności, stąd możliwe, że osobniki rozmnożone przez hobbystów będą osiągać powyżej 16 cm długości ciała.
• W przeciwieństwie do Pyxicephalus adspersus czy żab rogatych z rodzaju Ceratophrys, P. edulis może być karmiony wyłącznie bezkręgowcami bez szkody dla jego zdrowia
• Z uwagi na źródło pochodzenia zalecam zakup tych żab jedynie przez osoby doświadczone w rozmnażaniu płazów zamierzające próbować swych sił z rozmnażaniem, przynajmniej do czasu kolejnych udanych rozmnożeń w hodowlach.

Bibliografia

1. E. Scott, J.D Visser, C. A. Yetman, L. Oliver & D. G Broadley – Revalidation of Pyxicephalus angusticeps Parry, 1982 (Anura: Natatanura:
   Pyxicephalidae), a bullfrog endemic to the lowlands of eastern Africa, 2013
2. C.R. Parry „A revision of southern African Pyxicephalus Tschudi (Anura: Ranidae), 1982
3. D. Engelbrecht, M. Mashao & A. Halajian – Notes on the breeding behaviour and ecology of Edible Bullfrogs Pyxicephalus edulis Peters, 1854 in the Limpopo Province, South Africa, 2015
4. W. Vlok, PSO Fouche, CL Cook, V. Wepener, GM Wagenaar – An assessment of the current distribution, biodiversity and health of the frogs of the Kruger National Park in relation to physical and chemical factors, 2013
5. C. Farquharson, V. Wepner, N.J. Smit – Acute and chronic effects of acidic pH on four subtropical frog species, 2016
6. https://amphibiaweb.org/species/4967 – opracowanie na podstawie licznych artykułów, do których części nie udało mi się dotrzeć

Uzupełnione wiedzą własną oraz informacjami zdobytymi podczas rozmów z innymi hobbystami i przeglądania forów dyskusyjnych.